Czy istnieje ,,język Polski”?
Czy śpiewane i grane „polskie frazy” zakorzenione są we właściwościach naszej mowy? A może tych języków, gwar jest kilka? Nasza odpowiedź na wszystkie pytania brzmi TAK. To przyśpiewki i pieśni, w których słowa i emocje „na gorąco” zamieniają się we frazy i melodie, są podstawą całego muzycznego uniwersum polskiej muzyki tradycyjnej. Śpiewało się je dziecku jako kołysanki, na weselu, wracając z pola, przy każdej okazji. Śpiewało się je również muzykantowi, żeby odegrał, i żeby można było do ulubionej melodii zatańczyć. A muzykant taką przyśpiewkę przenosi na skrzypce lub inny instrument, zdobi, inkrustuje, obserwuje jak powstają nowe warianty, ale w głowie ma nadal jej słowa. Przed sobą widzi zaś tancerzy, których chce zaczarować i zaskakiwać. Skrzypce mu „gadają”.

Język – w tym wypadku język muzyczny – jest narzędziem komunikacji. W muzyce tradycyjnej nie ma publiczności, która słucha, obserwuje, „konsumuje dzieło artystyczne”. Są uczestnicy, którzy się komunikują, rozumieją i tworzą społeczność. Frazy melodyczne i zwroty rytmiczne są nośnikami konkretnego znaczenia, emocji, historii lub ekwiwalentami ruchu tanecznego. To wszystko razem ma sens.

Jak to się dzieje „technicznie”? Ważny tutaj jest stały akcent na przedostatnią sylabę i właściwości gramatyki zestawione z dominującymi w Polsce Centralnej tanecznymi rytmami trójdzielnymi. Poprzez stały akcent i z natury nieregularną ilość sylab w mierzonym trzema krokami tancerza takcie mamy podstawę do nieustannej zabawy słowem, rytmem, akcentem. Cztery, pięć sylab wpisanych nieregularnie w trzy kroki? Nie ma kłopotu.
Rozciągniecie bądź skrócenie taktu, bo tak wychodzi w tańcu? Jak najbardziej. Warianty, mikroprzesunięcia, ogrywanie, improwizacja? Oczywiście! Tutaj leży tajemnica rubato: tak to się śpiewa, tak to się tańczy, bo na takich właściwościach polskiej mowy oparta jest ta muzyka. Koncert „Źródła muzyki Chopina” jest próbą odtworzenia fragmentu muzycznego krajobrazu XIX-wiecznej Polski – szczególnie szeroko pojętego Mazowsza – z naciskiem na rytmy i frazy, tworzące słownictwo, gramatykę i składnię języka ówczesnej muzyki polskiej. W krajobrazie tym znajdzie się zarówno muzyka wiejska, jak i kompozycje Fryderyka Chopina, który ten język znał i biegle się nim posługiwał. Grzegorz Michalski, współtwórca Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, pisał tak: „Sądzę, że istota rzeczy tkwi w niezwykłej zdolności Fryderyka Chopina do zapisania i przetworzenia na swój sposób, lekceważonych przez wszystkich współczesnych, cech muzyki polskiej wsi. Ledwie uchwytne nieregularności rytmu i intonacji, osobliwości skali muzycznej, obsesyjna powtarzalność motywów – wszystko to było w opracowaniu artystycznym eliminowane jako prostackie, niegustowne i zbyt trudne do zapisania. A dla Chopina to właśnie było najważniejsze – i miał rację! W rozumieniu muzyki ludowej wyprzedził swój czas o blisko sto lat. (…) Jesteśmy ludźmi szczególnie uprzywilejowanymi, bo możemy usłyszeć muzykę polskiego Mazowsza, Kujaw, Kurpiów, Podlasia w takim kształcie, w jakim pokochał ją Chopin”.

Źródła utworów, które zaśpiewamy i zagramy podczas koncertu, są trojakiej natury. Będziemy grać i śpiewać kujawiaki i mazurki, których nauczyliśmy się z nagrań archiwalnych IS PAN i Polskiego Radia. Wykonawcy tych nagrań – skrzypkowie, śpiewaczki, basiści, bębniści – bardzo często urodzeni jeszcze w XIX wieku – reprezentują dawny, jeszcze XIX-wieczny styl muzykowania, zdobienia i śpiewania. Pełno tutaj obiegników, przednutek, tryli, intonacji poza strojem dur-moll, mnóstwo różnych rodzajów rubato, czy fraz rytmicznych odpowiadających akcentom tanecznym. Zabrzmią mazurki Fryderyka Chopina. Osobno i wspólnie z naszą wiejską kapelą. Wśród nich te, które zawierają rozpoznawalne do dzisiaj mikrofragmenty i mikrocytaty z powszechnie wtedy znanych melodii. Profesor Mieczysław Tomaszewski twierdził, że takich mikronawiązań do powszechnie rozpoznawalnych rytmów i melodii tanecznych jest w twórczości Chopina bardzo wiele, a współcześni rozumieli je o wiele lepiej niż my teraz, dwieście lat później. Będziemy również grać i śpiewać mazurki i oberki, których uczyliśmy się od poznanych przez nas osobiście wiejskich muzykantów, naszych Mistrzów: Jana Lewandowskiego, Kazimierza i Józefa Meto, Piotra i Jana Gaców, Antoniego Bednarza, Stanisława Lipińskiego. Dzięki Nim doświadczyliśmy osobiście, czym ta muzyka jest i jak może działać w zgromadzeniu, kiedy uczestniczy w nim doświadczony muzykant.

Janusz Prusinowski